el-Hafâcî ve İnâyetü’l-Ḳāḍî ve Kifâyetü’r-Râżî Hâşiyesindeki Kur'ân İlimlerini Kullanım Metodu

The Method of Using the Sciences of the Qur'an in al-Khafâcî and İnayetü'l-Ḳāḍî and Kifayetü'r-Râżî annotation (hashiya)

Özet

Beydâvî'nin Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl adlı tefsiri, İslam ilmî hareketinde büyük etki bırakmış, özellikle âlimlerin ve müfessirlerin ilgisini çekmiştir. Onun gayet özlü olan bu tefsiri, İslam âleminde medrese eğitim müfredatının baş eseri olmuştur. Anılan tefsir, İslami ilim hareketinde büyük bir etki bırakmıştır. Beydâvî'nin tefsiri üzerinde üç yüz otuz üç müellifin haşiye yazması bunun açık ispatıdır. Beydâvî tefsiri üzerinde yapılan bu yüzlerce çalışma; muhtasar, şerh, ta’lik, haşiye, tenkit ve hadislerinin tahrici şeklindedir. Anılan tefsir üzerine yazılan haşiyelerden birisi de Şihâbüddîn el-Hafâcî'nin İnâyetü’l-Ḳāḍî ve kifâyetü’r-Râżî Ḥâşiye ʿalâ Tefsîri’l-Beyżâvî adlı eseridir. Zikredilen haşiye, Beydâvî'nin tefsiri üzerine yazılmış en faydalı ve ifadesi en kolay eser olarak kabul edilmektedir. Bunun nedeni, el-Hafâcî'nin; dil, belâgat, nazım ve tefsir ilimlerinde derinleşmesinden dolayı Beydâvî'nin sözlerini doğru ve güzel anlayıp izah etmesi, mücmel, müşkil ve muğlak ifadeleri yerli yerince açıklığa kavuşturmasıdır. Bu yetkinlik, İmam Hafâcî'nin ilminin statüsünden ve dinî ilimlerinin birden fazlasında derinleşmesinden kaynaklanmaktadır. Müellifin özellikle fıkıh, kıraat, gibi şer’î ve dil ve belagat gibi alet ilimlerindeki bu ihtisası, Beydâvî'nin açıklamasını detaylandırmasını ve doğru anlaşılmasını sağlamıştır. Müellif bu yetkinliğiyle, çelişkili ifadeleri açıklamış, kendince doğru bulduklarını düzeltmiş, Kur'ân'ın bazı lafız ve belagat inceliklerine yönelik şüpheleri gidermiş ve aksi iddiaları çürütmüştür. Hafâci, Beydâvî'nin tefsiri ve ona eklediği hadisleri ele alırken açık bir metodu uygulamış ve o, er-Râzî tefsiri gibi diğer tefsirlerden ve Beydâvî üzerine yazılan haşiyelerden de istifade etmiştir. el-Hafâcî'yi bu haşiyesinde özel ve ayrıcalıklı kılan hususlardan birisi de ez-Zamahşerî'nin el-Keşşâf’ı üzerine yazılan haşiyelerinden çok yönlü faydalanması olmuştur. Müellif bu eserinde, Arap dili kurallarına göre tefsir ve tevili birleştirmiş ve el-Beydâvî’nin istişhat ettiği sünnete dair verileri yeri geldikçe tahlil ve tafsil etmiştir. Bu çalışmada el-Hafâcî’nin hayatı ve haşiyesinin matbu nüshasına dayanarak bahse konu haşiyesinde Kur’ân ilimlerini kullanma ve açıklama metodu özlü olarak ele alınacaktır.