Tafsir Dergisi

Kur’ân’da Bulunan Mücmel Lafızların Tebyininde Naklin Önemi Üzerine Bir Araştırma

2023-10-09T11:33:34+00:00

Bu çalışmadaki genel amaç manaya delâleti kapalı lafızlardan biri olarak bilinen mücmelin öncelikle tanımına ve Kur’ân’da bulunma sebeplerine yer vermektir. Ardından da mücmel kelimelerin tebyinlerinde Allah Resûlü’nün (s.a.s.) ve ashabının uygulamış olduğu metotları ve bu bağlamda onların Kur’ân’da geçen bazı mücmel lafızlara yaptıkları tebyinleri ele almaktır. Dolayısıyla bu araştırmamızda Kur’ân’da bulunan mücmel lafızların tebyinlerinde naklin önemine dikkat çekilir. Çünkü söz konusu âyetlerin tefsirlerine sadece doğru bir nakil ile ulaşmak mümkündür. Bu bakımdan öncelikle çeşitli tefsir kaynaklarında “mücmel lafız” olarak ifade edilen kelime/kelime gruplarının bulunduğu âyetler tespit edilmiştir. Ardından bu lafızların tebyinleri gerek Hz. Peygamber’den (s.a.v.) gerek sahâbeden gelen rivayetler yardımıyla açıklanmıştır. Gerek usûl gerek tefsir eserleri tarandığında müfessirlerin mücmel lafız olarak ifade ettiği bazı âyetlerin birbirinden farklı olduğu görülmüştür. Bu bakımdan mücmel teriminin göreceli bir kavram olduğu kanaatine varılmıştır. Ayrıca Kur’ân’da mücmel kelime/kelime grubunun bulunduğu âyetlerin sayısının yazılan eserler müvacehesinde farklılık arz etmesinin bir sebebinin de tanımın göreceli olmasından kaynaklandığı tespit edilmiştir. Bunun yanı sıra müfessirlerin tespit ettiği ölçüde söz konusu âyetlerin tebyinlerine nakil çerçevesinde yer verilmiştir. Sonuç olarak, mücmelin tanımından yola çıkarak mücmel lafızların bulunduğu âyetlerin tefsir ve tebyinlerinde müracaat edilmesi gereken ilk kaynağın hiç şüphesiz Kur’ân’ın kendisi olduğu; ikinci kaynağın -âyette de geçtiği üzere- Kur’ân’ı tebyin eden Allah Resûlü (s.a.s.) olduğu ve sonrasında Allah Resûlü’nün (s.a.s.) hayırlı nesiller olarak taltif ettiği sahâbe, tâbiûn ve tebe-i tâbiînin bulunduğu hatırlatılmak istenmiş olup bu bakış açısıyla Kur’ân’da bulunan bazı mücmel lafızların tefsir edilmesi gerektiğine dikkat çekilmiştir. Neticede, Kur’ân’da geçen bazı lafızların “mücmel” olarak tanımlanması hususunda müfessirler arasında birlik olmasa da söz konusu kapalı lafızların tebyinleri hakkında zikredilen nakiller değişmemektedir. Bu da âyetlerde özelde “mücmel” genelde “kapalı lafız” olarak zikredilen kelime veya kelimelerin tebyinlerinde naklin önemini bir kez daha göstermektedir.

Anahtar kelimeler: Kur’ân, Tefsir, Allah Resûlü, Mücmel, Lafız, Tebyin.

Hıfzı Korumanın Önemi -Bazı Uygulama ve Tavsiyeler-

2023-10-09T12:23:12+00:00

Kur’an-ı Kerim ile insanın iletişimi onu tanıması, okuması, hıfzı ve anlama çabası şeklinde ifade edilebilir. Bunlar içinde hıfz Kur’an’ın baştan sona ezberlenmesini ifade eder. Hıfzı koruma en az hafızlığı tamamlama kadar önemlidir. Kur’an lafız ve mana bakımından çok zengin bir kaynak olduğu için onun ezberlenmesi; ondan ömür boyu istifade edebilmek için de ezberinin muhafaza edilmesi çok mühimdir. Daha çocuk yaşta hafızlık yaparak Kur’an’ı baştan sona ezberleyen hafızlar, bu ezberlerini ömür boyu muhafaza konusunda endişeler taşımaktadır. Bu çalışmanın konusu tamamlandıktan sonra hafızlığın muhafaza edilmesine dair bazı önemli hususlar ve hıfzı korumanın bir takım uygulamalarıdır. Çalışmanın amacı ise hafızlara ve hafızlık yapmayı düşünenlere hafızlığı muhafazanın önemini vurgulamak ve bu konuda farkındalık oluşturacak uygulama ve önerilerle hafızların muhafaza sürecine katkı sağlamaktır. Her dönemde hafızlıkla ilgilenen kimseler Kur’an’ı ezberledikten sonra onu korumayı çok önemli görmüşler ancak onunla ilgili uygulamalara yönelmede yeterince gayret gösterememişlerdir. Konuyla ilgilenen araştırmacılar özellikle geç dönemde yazılmış bazı kitaplarda hafızlığı korumaya dair değişik uygulama önerileri ortaya koymuşlardır. Bu uygulamalar arasında ezbere ve yüzünden mukabeleler okumak, hatimle teravih namazı kıldırmak, her gün düzenli bir şekilde bir cüz kadar tekrar yapmak ve kişinin hafızlığını aktif olarak kullanabileceği bir meslek seçmek gibi hususlar zikredilebilir. Bunların öncesinde sağlam bir ezber süreci geçirmek ve hafızlık tamamlanınca ilk kuvvetlendirmede çok sayıda tekrar yapmak koruma sürecine sağlam bir zemin hazırlayacaktır. Bu çalışmada yer verilen uygulamalar bir makalenin sınırları içerisinde kaldığından hıfzı korumanın tüm uygulamaları yerine bunlardan yalnızca ektili oldukları düşünülen bir kısmı ele alınacaktır.

Bir Kur'ân Kavramı Olarak "İrâde"

2023-06-20T08:07:41+00:00

Allah Teâlâ’nın bütün insanlığa hidayet rehberi olarak gönderdiği son ilâhî kitap Kur’ân’ı Kerîm’i Allah’ın murâdı doğrultusunda en iyi şekilde anlayabilmek için Kur’ân kavramlarının anlamlarını doğru öğrenmek büyük önem arz etmektedir. Nitekim Kur’ân’da yer alan bilgiler, emirler, yasaklar ve hükümlerin hemen hepsi kavramlarla ifade edilmektedir. Kur’ân kavramları üzerine yapılan araştırmalar, o çalışmaya konu olan kavramın; gerek sözlükler gerekse de âyetler ve tefsirler bakımından hangi manaları ifade ettiğini bütüncül bir bakış açısıyla sunmaya yöneliktir. İş bu araştırma tarihten günümüze kadar güncelliğini koruyan ve felsefe, psikoloji, kelâm gibi pek çok ilmî disiplinin temel problemlerinden olan “irâde hürriyeti” meselesinin özü niteliğindeki “irâde” teriminin, Kur’ân’da ve tefsirlerde geçen ve “istemek” olan gerçek anlamının dışında başka hangi farklı manalarda kullanıldıklarını konu edinmektedir. Kavramla alakalı olarak “irâde hürriyeti” meselesi merkezli felsefî ve kelâmî içerikli pek çok çalışma mevcuttur. Ancak bu araştırma ilgili kavramı problemli cihetiyle ele almayıp Kur’an ve tefsirler özelinde bir çalışma olması hasebiyle diğerlerinden ayrılmaktadır. Farklı ilim dallarında söz konusu kavramı merkeze alan çalışmalarda ise kavramın anlamsal boyutunu geniş ve bütüncül bir yaklaşımla değil, bazı anlamları ön plana çıkarılacak şekilde ele alınmıştır. Biz ise bu incelememizde kavramın ilim dallarındaki tartışmalı yönünü değil, Kur’ân âyetleri ve tefsirler özelinde irâde kelimesi için tercih edilen farklı anlamları geniş perspektifle ortaya koyacağız. Aynı zamanda müfessirlerin ve sözlük müelliflerinin tariflerini karşılaştırmalı olarak ele alacak olmamız da çalışmamızın ayırıcı taraflarındandır. Dolayısıyla çalışmamıza konu olan irâde kavramının âyetlerde hangi anlamlarda kullanıldığı, müfessirlerin de tefsirlerinde -gerçek anlamı dışında- hangi manalarda yorumladıkları, üzerinde durulması gereken bir husustur. Netice olarak diyebiliriz ki, bu çalışmanın ana hedefi, söz konusu kavramın anlamsal boyutunu dilciler ve müfessirler bağlamında ele alıp Kur’ân bütünlüğü içerisinde kazandığı, aynı zamanda müfessirlerin de kavrama yüklediği farklı anlamları ilgili âyetler ışığında değerlendirmektir.

Kur'an Kıssalarının Tekrar Edilme Sebepleri

2023-07-14T13:35:11+00:00

Kur’an-ı Kerîm, bütün insanları karanlıklardan aydınlığa çıkarmak gibi ulvî bir gaye için Yüce Allah tarafından gönderilmiş mucizevî bir kitaptır. Bu kitabı mucizevî kılan yönlerinden biri, onun mesajlarının şaşmaz, değişmez, dosdoğru hakikatleri barındırmasıdır. Onu, mucizevî kılan başka bir yönü ise eşsiz bir üslup zenginliğine sahip olmasıdır. Kur’an’ın metin yapısı incelendiğinde, ilahi hakikatleri muhataplarına tekdüze olarak değil, çeşitli üsluplarla sunduğu görülür. Mesela Kur’an’da mecazlar, teşbihler, meseller, kıssalar, hitaplar, yeminler, fasılalar gibi üslup özellikleri bunlardan bazılarıdır. Kur’an’ın bu üslup özelliklerinden birisi de tekrarlardır. Tekrarlar, Kur’an’ın en ehemmiyetli anlatım özelliklerinden birini oluşturmaktadır. Kur’an’daki tekrarlar bazen bir lafzın tekrarlanması şeklinde karşımıza çıkarken bazen de bir mananın veya konunun tekrarlanması şeklinde meydana gelir. Lafzî tekrarlar, Kur’an’da daha çok bir harfin, kelimenin, ibarenin veya ayetin aynen yinelenmesi biçiminde geçer. Mana tekrarları ise bir lafzın aynen değil de yine kendi anlamını barındıran başka bir kelimeyle ifade edilmesi şeklinde olur. Buna konu tekrarları da denir. Kur’an’da mana tekrarlarının kapsamına ulûhiyet, ubûdiyet, nübüvvet, sabır, şirk, adalet, takva, cihad v.b. çeşitli konular girer. Ancak Kur’an’daki bu tekrar türünün esasını kıssalar oluşturur. Kur’an kıssaları incelendiğinde bazı hadiselerin birçok defa yinelendiği görülür. Kur’an’ın bu üslûbuna yabancı olan bir kimse bu durumu yadırgayabilir hatta bu tekrarların gereksiz ve sıkıcı olduğunu düşünebilir. Ancak kıssalardaki bu tekrarların neden zikredildiği hususunda bir araştırma yapıldığında konu bambaşka mahiyet kazanır. Zannedildiği gibi kıssalarda anlamsız bir tekrarın olmadığı fark edilir. İşte bu çalışmada Kur’an’da anlatılan kıssaların tekrar edilme sebepleri üzerinde durulacaktır. Bunun neticesinde kıssaların tekrarlanan kısımlarında salt bir tekrarın olmadığı, her bir surede çeşitli sebeplerden dolayı yinelendikleri ortaya konulmaya çalışılacaktır.

The Phenomenon of Recitation in Bayḍāwī’s Tafsir in the Context of the Expression “And it is supported by the recitation of those who recited.”

2023-10-12T15:29:05+00:00

The science of qirāʼah examines the various recitations and how they should be interpreted in the Qurʾān. These different recitations are associated with the Qurʾān being recited in different dialects and accents, as well as having different emphasis and pronunciation styles. This article focuses on the subject of qirāʼah within the context of the work Anwār al-tanzīl wa-asrār al-taʼwīl by Nāṣīr al-Dīn al-Bayḍāwī (d. 685/1286), who holds a prominent place in Ashʻarī theology and Shāfiʻī jurisprudence, in addition to his contributions to exegesis. The mentioned exegesis is considered a marvel of conciseness (i'jaz) and one of the most important sources that demonstrate Bayḍāwī’s expertise in exegesis. The subject of qirāʼah plays a significant role in this work. Therefore, this research aims to contribute to filling a noticeable gap in the literature regarding the place of qirāʼah in Bayḍāwī’s exegesis through a micro-level examination. The fact that this topic, especially within the context of the expression “ويؤيده قراءة من قرأ” has not been previously addressed, can be considered as evidence of the originality of this research. Although it is said that using the intertextuality method during research can sometimes risk ignoring the broader design and purpose of the text, this method has been employed in this study. This is because this method is quite functional for providing a more comprehensive perspective. Furthermore, it helps examine the relationships, interactions, and references between texts and analyze similarities, quotations, references, and themes among different texts. Additionally, this article delves into the role of qirāʼah in Bayḍāwī’s exegesis, how he utilizes qirāʼah literature in the field of exegesis, and his preferences and explanations regarding qirāʼah variations that he finds noteworthy in comparison to other exegetes. According to the findings, in the expression “ويؤيده قراءة من قرأ” Bayḍāwī focuses more on the manner of recitation rather than specifying the reciter. These types of ambiguous transmissions are not unique to him and can also be found in the works of other scholars. Bayḍāwī uses this expression three times in a Medinan sūra (al-Baqara) and three times in different Meccan sūras (Yūnus, al-Raʻd, and al-Kahf). Future research can explore whether Bayḍāwī specifically mentioned the recitations of certain qirā'ah imams, whether he made preferences among these recitations, and how this compares to other exegetes. Additionally, the significance of recitations that do or do not affect the meaning in Bayḍāwī’s commentary can be examined.

تقنين الفقه الإسلامي وتحديات الدولة الحديثة

2023-10-30T11:13:13+00:00

الملخص

شغلتْ مسألةُ العودةِ إلى الإسلام وتطبيقِ الشريعة حيِّزاً كبيراً من تفكير العلماء المسلمين خلال القرن الماضي حتى الوقت الحاضر، وكان من بين القضايا التي اهتمَّ بها المشتغلون بالفقه، قضيةُ تقنين الفقه الإسلامي، لأنَّه كان من وجهة نظرهم أحدَ الوسائل المهمة من أجل استعادة حكم الشريعة، وتحقيق التعايش مع عالَم الحداثة.

يتناول موضوع البحثِ حركة تقنين الفقه خلال هذه المرحلة، ويشمل القانون الأساسي أو الدستور، والقانون الخاص الذي ينظم علاقات وسلوك الأفراد في المجتمع، ويناقش أهم التحديات التي واجهت هذا المشروع في ظل اعتماد الدول الإسلامية لنموذج الدول الحديثة في الحكم والإدارة.

ويهدف إلى تقديم عرضٍ تاريخيٍّ موجزِ لأهم مراحل حركة التقنين، وتوضيح إشكالية التعارض بين هذه الحركة ومبادئ الدولة الحديثة، ومناقشة مدى إمكانية حلِّ هذا التعارض للوصول إلى الحكم الإسلامي الرشيد، وبيان أنَّ فهمَ الواقع المعاصر بشكلٍ صحيحٍ هو من أهم أسباب التخطيط للوصول إلى الدولة التي تتوافق مع تطور الحياة وتحافظ على ثوابت الإسلام، والتأكيد على ضرورة التنبه إلى تأثير تغيُّرَ شكل الدولة التي انتقلت من مرحلة الأمة إلى مرحلة الدولة الحديثة، أثناء عملية الاستدلال الفقهي المعاصر.

الكلمات المفتاحية: تقنين، الدستور، القانون الخاص، الأمة، الدولة الوطنية، الدولة الحديثة.