Abdürrezzâk el-Kâşânî’nin Te'vîl'âtü'l-Kur'ân Adlı Tefsiri'nde Vahdet-i Vücûda Delâlet Eden Âyetler Hakkında

About the Verses Indicating Wahdat Al-Wujūd in ʻabd Al-Razzāq Al-Kāshānī's Tafsir Ta'wilat Al-Qur'ān

Özet

Vahdet-i vücûd, İlâhiyat alanının en zor konularından birisidir. Tarih boyunca pek çok araştırmacı ve din âlimi tarafından anlaşılmaya çalışılmıştır. Vahdet-i vücûd diğer adıyla “Tevhîd” ilmi havas ilimlerden değerlendirilebilir. Çünkü her kesimin anlayabileceği, kavrayabileceği ve çalışabileceği yahut ilgi alanına giren bir ilim/konu değildir. Bu çalışmada esas itibariyle vahdet-i vücût denilince akla gelebilecek ilk isim olan Muhyiddin İbnü’l-Arabî’nin (ö. 638/1240) en önemli temsilcilerinden Abdürrezzâk el-Kâşânî’nin (ö. 736/1335) Te’vîlâtü’l-Kur’ân adlı tefsirinde vahdet-i vücûdu ispat için kullandığı âyetler tespit edilmiş, akabinde tespit edilen âyetler kapsamında el-Kâşânî’nin vahdet-i vücûd hakkındaki fikirleri ele alınmıştır. Bu yönüyle çalışmamız tefsir geleneğinde “işârî tefsir” olarak bilinen çalışmalara bir katkı sunmuş olacaktır. Araştırma esnasında “eser içerisindeki âyet tespiti”, “literatür taraması”, “nitelik açısından araştırma”, “nicelik açısından araştırma” ve “kıyaslama tekniği” gibi yöntemler izlenmiştir. Çalışmada bir girişle birlikle Kaşani’nin kısa hayatı ve ilgili eseri hakkında malumat verilmiş, akabinde bu esere göre vücûd nazariyesi, tevhîd kavramı, tevhîdin mertebeleri, ilahî zât, ilahî isimler ve sıfatlar, yaratma, fena vb. vahdet-i vücûdun temel meseleleri incelenmiştir. Tefsir’de otuz kadar âyetin vahdet-i vücûd ile doğrudan veya dolaylı olarak ilişkilendirildiği tespit edilmiştir. Tespit edilen âyetlerin sayı bakımından Bakara ve İsrâ sûrelerinde diğerlerinden fazla olduğu görülmüştür. el-Kâşânî’nin mezkûr âyetleri vahdet-i vücûdun temel meseleleri arasından varlık nazariyesi, tevhîd ve mertebeleri, İlâhî isimler ve sıfatlar, İlâhî zât, yaratma, fenâ ve kurbiyet bahisleri ile ilişkilendirdiği sonucuna ulaşılabilir. Âyetlerin belli bir oranının İlâhî İsim ve Sıfatlar ile ilgili olduğu tespit edilmiştir. İhlâs sûresi tüm âyetleriyle tevhîdi anlatan tek sûredir ve bu sebeple çalışmada vahdet-i vücûdun temel meseleleri altında değil de müstakil olarak işlenmiştir. el-Kâşânî, konu ile ilgili olarak genel itibariyle şu kanaattedir: Hak’tan başka varlık yoktur, varlık olarak sadece O vardır. Ona göre Yüce Allah, göklerde ve yerde bütün eşya üzerinde var olan şeyler suretinde açığa çıkmıştır. O’nun ulûhiyyeti, en yüce ve en aşağı âleme nispet edilme noktasında eşittir.